Bước vào thế kỷ XXI ngày càng nhiều nước phát triển đi vào nền kinh tế hậu công nghiệp – nền kinh tế tri thức. Đó là một xu thế ngày càng phát triển trong điều kiện toàn cầu hoá ngày một mở rộng. Đối với kinh tế tri thức giáo dục đào tạo là một tiền đề có ý nghĩa quyết định. Một quốc gia, một dân tộc có nền giáo dục yếu sẽ không thể vượt qua thách thức của thời đại và sẽ rơi vào tình trạng tụt hậu toàn diện. Ngược lại nếu đặt vấn đề giáo dục với tầm tư duy chiến lược, nếu có một nền giáo dục tiên tiến thì một nền kinh tế dù chậm phát triển vẫn có thể cất cánh do được tiếp sức bởi những thành quả kỳ diệu của cách mạng khoa học công nghệ.

Cuộc cách mạng khoa học công nghệ và qúa trình toàn cầu hoá kinh tế đòi hỏi giáo dục đào tạo của các quốc gia phải đổi mới cho ngang tầm trình độ phát triển của kinh tế và khoa công nghệ của thời đại.

Trong bài viết “ Học tập trong thời đại điện tử”, G.Delacotte viết: “Quay trở lại với giáo dục và văn hoá, công nghệ mới có nguy cơ lớn nhất là tạo ra sự phân biệt và khác biệt. Những chênh lệch mới đang xuất hiện giữa các xã hội khác nhau, tức là giữa những xã hội đã thích ứng được với những công nghệ mới và những xã hội chưa có khả năng làm được việc đó vì thiếu nguồn tài chính hay do ý muốn chính trị… Các nước đang phát triển đang được cung cấp những cơ sở hạ tầng cơ bản do đó có thể trang bị những công nghệ mũi nhọn ngay từ đầu và có nhiều khả

Trong đường lối giáo dục của mình, Đảng ta khẳng định dứt khoát, nền giáo dục phải phục vụ sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước nghĩa là vừa góp phần thực hiện công nghiệp hoá vừa góp phần thúc đẩy sự hình thành và phát triển kinh tế tri thức. Một nền kinh tế phát triển theo “ hai tốc độ” như thế sẽ buộc phải tìm tới một giải pháp thích ứng. Giải pháp đó, nói một cách khái quát, là chuyển hệ thống giáo dục hiện nay sang hệ thống giáo dục mở, xây dựng cả nước trở thành một xã hội học tập.

Ở các nước phát triển, xã hội học tập gắn bó chặt chẽ với kinh tế tri thức. Nhưng ở Việt Nam, với một nền kinh tế chủ yếu là nông nghiệp phải cùng một lúc vừa chuyển sang kinh tế công nghiệp vừa chuyển một số lĩnh vực sang kinh tế tri thức , do đó mô hình xã hội học tập chắc chắn phải có cấu trúc khác, cơ chế vận hành khác, các mục tiêu ưu tiên khác, song phương châm học suốt đời, đào tạo liên tục, giáo dục thường xuyên phải là bất di, bất dịch của mô hình xã hội học tập ở bất kỳ không gian nào, thời gian nào.

Cấu trúc (Structure) tổng quát của xã hội học tập không thể nào khác là sự kết hợp của hai cấu trúc con tức là hệ thống giáo dục ban đầu và hệ thống giáo dục tiếp tục (thường xuyên) hay nói một cách khác hệ thống giáo dục trong nhà trường và hệ thống giáo dục sau nhà trường. Nếu như hệ giáo dục ban đầu tạo ra cho con người “tấm hộ chiếu vào cuộc đời”, tạo ra một học vấn cơ bản để làm chủ được bản thân, kiểm soát được sự phát triển của mình thì hệ giáo dục tiếp tục giúp cho con người không ngừng bổ sung, cập nhật và hoàn thiện tri thức của mình. Sự phân chia truyền thống cuộc đời con người thành giai đoạn tuổi thơ vui chơi, tuổi học đường, tuổi lao động và tuổi nghỉ hưu sẽ không phù hợp, không đáp ứng được những đòi hỏi của xã hội hiện đại. Xây dựng xã hội học tập phù hợp với điều kiện hiện đại là phải xét lại sự tách biệt truyền thống giữa giáo dục ban đầu và giáo dục tiếp tục vì con người sẽ phải học ở mọi giai đoạn của cuộc sống, học suốt cuộc đời. Hơn nữa, rồi đây, giờ làm việc sẽ được rút ngắn, thời gian làm việc của con người không kéo dài như trước, tuổi thọ sẽ tăng cao, cuộc sống về hưu sẽ lâu dài hơn, con người có thể, tiếp tục cống hiến sau khi về hưu, do đó phải liên tục học tập, học tập thường xuyên.

Xã hội hiện đại không ngừng tiến triển, không ngừng thay đổi, khiến cho không ai có thể mãi mãi cống hiến, mãi mãi công tác chỉ dựa vào vốn tri thức tích luỹ được ở thời trai trẻ trong nhà trường, ngược lại muốn không ngừng cống hiến phải không ngừng học tập do đó thời gian học của mỗi người là cả cuộc đời. Đây là tư tưởng quan trọng để chúng ta nghiên cứu xây dựng cấu trúc tổng quát và từng cấu trúc con của mô hình xã hội học tập mà ta hướng tới.

Tuy nhiên, cũng cần phải lưu ý rằng, mỗi cấu trúc con của mô hình xã hội học tập lại bao gồm những thành tố (Element) khác nhau, vận hành theo những cơ chế nhất định. Mỗi thành tố đó lại có cấu trúc riêng của nó mà đề tài phải xác định. Nói tóm lại, nghiên cứu xác định mô hình xã hội học tập chính là chỉ ra được cái cấu trúc của xã hội học tập hiện tại và xu thế phát triển của nó trong tương lai.
Với tư cách là Chủ nhiệm đề tài, tôi đề nghị các đồng chí, các bạn, cộng tác viên lưu ý đến một số phương pháp tiếp cận sau đây.

1. Phương pháp tiếp cận truyền thống lịch sử của đất nước.
Xây dựng mô hình xã hội học tập về thực chất là tạo nên hệ thống tổ chức học tập rộng rãi trong xã hội, qua đó, mọi người dân đều có được cơ hội học tập. Trong hơn thế kỷ qua, để thực hiện ước mơ về một dân tộc thông thái, một dân tộc cường thịnh, ở nước ta đã từng có những tổ chức học tập lôi cuốn hàng triệu người dân đi học, làm thức tỉnh nhận thức về học tập như một giá trị lớn lao, có ý nghĩa giải phóng con người. Đó là các cuộc vận động và tổ chức học của Đông Kinh Nghĩa Thục, Truyền bá quốc ngữ, Bình dân học vụ, Bổ túc văn hoá. Kinh nghiệm của các cuộc vận động đó cần được kế thừa và phát huy dưới những hình thức tổ chức mới, với những nội dung mới.

2. Phương pháp tiếp cận truyền thống hiếu học của dân tộc.
Trên thế giới, ít có dân tộc nào lại đề cao các gia đình hiếu học, dòng họ khoa bảng, từ đó xây dựng nên những truyền thống giáo dục như tôn sự trọng đạo, tôn vinh hiền tài như ở nước ta. Truyền thống hiếu học không phải là thành phần của mô hình xã hội học tập, nhưng nó lại là yếu tố, là điều kiện để củng cố, duy trì và động viên tinh thần học hỏi suốt đời trong đó lấy tự học là cốt lõi. Chính vì thế, gia đình hiếu học, dòng họ khuyến học được xem như một thiết chế giáo dục ở nước ta, và đó là yếu tố độc đáo trong mô hình xã hội học tập của Việt Nam.

3. Phương pháp tiếp cận tư tưởng học suốt đời của Chủ tịch Hồ Chí Minh.
Hồ Chí Minh không chỉ là tấm gương học tập suốt đời, mà là một tư tưởng học tập suốt đời với hệ thống quan điểm cách mạng rất rõ ràng. Với Người, học tập là một cuộc đấu tranh giữa cái cũ và cái mới trong từng con người, trong từng dân tộc. Hạt nhân duy lý của sự học là “Đại học chi đạo, tại minh minh đức, tại thân dân”. Minh minh đức là chính tâm, tại thân dân là phục vụ nhân dân. Do vậy, học suốt đời phải vượt qua mục tiêu của cá nhân, vươn tới mục tiêu của xã hội. Ngày nay, mục tiêu xã hội đó là dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh.

4. Phương pháp tiếp cận tư tưởng xã hội hoá giáo dục, tư tưởng về sự công bằng xã hội về giáo dục trong các văn kiện của Đảng.
Xã hội hoá giáo dục trở thành một nguyên lý tổ chức giáo dục trong xã hội mà tư tưởng cốt lõi là coi cách mạng là sự nghiệp của quần chúng. Chỉ có xã hội hoá giáo dục trong quá trình xây dựng xã hội học tập thì các tổ chức giáo dục, các thiết chế giáo dục, cũng như nội dung giáo dục mới đa dạng hoá, đa chiều và dân chủ hoá.

Công bằng xã hội về giáo dục là nguyên tắc tổ chức xã hội học tập. Trong điều kiện đất nước còn nghèo thì việc tổ chức học suốt đời cho người nghèo, trước hết là nông dân và công nhân nghèo, phải là mục tiêu ưu tiên của chiến lược học tập suốt đời. Với một quốc gia mà vấn đề nông dân, nông thôn, nông nghiệp đang là một trọng điểm của chính sách phát triển giáo dục thì mô hình xã hội học tập phải thể hiện được những cơ hội học tập thường xuyên trên địa bàn này.

Ngày trước, Fourier, một đại diện của chủ nghĩa xã hội không tưởng cho rằng: nhìn vào việc giải quyết vấn đề phụ nữ sẽ biết được cuộc cách mạng xã hội triệt để đến mức độ nào, thì ngày nay, theo logic ấy, có thể nói: nhìn vào việc tổ chức học tập thường xuyên trong nông dân, nông nghiệp và nông thôn có thể nhận định cuộc cách mạng giáo dục của chúng ta hiện nay thể hiện được tính chất triệt để đến đâu.

5. Phương pháp tiếp cận nền kinh tế tri thức.
Đảng ta khẳng định, trong quá trình đẩy mạnh sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước phải chuyển một số lĩnh vực, một bộ phận sản xuất sang kinh tế tri thức. Nếu như không làm như vậy, nếu không tiếp cận kinh tế tri thức, chúng ta sẽ lại đi vào vết xe của mô hình công nghiệp hoá cổ điển với những bước đi tuần tự, không có những khâu đột phá, những bước nhảy vọt do đó mãi mãi tụt hậu.
Tôi mong rằng, các đồng chí cộng tác viên của đề tài, dù là nhận viết chuyên đề hay chỉ đạo xây dựng mô hình xã hội học tập, dù chỉ tham gia thiết kế phương pháp cụ thể hay chỉ làm tổng quan các vấn đề lý luận hoặc thực tiễn, đều quan tâm cân nhắc các phương pháp tiếp cận nêu trên.

(1) G.Delacotte – Học tập trong thời đại điện tử – Nguồn: Hiểu biết – Những phương pháp mới, Paris, Odile Jacob, 1996 năng “đột phá về công nghệ”. Nếu các nước đang phát triển không tận dụng được cơ hội để rút ngắn khoảng cách với các nước phát triển thì thật đáng tiếc.” (1)

admin