Thanh Hóa có cả vùng núi cao và biên giới, núi thấp và trung du, đồng bằng và ven biển, địa hình phức tạp và khó khăn. Cả tỉnh có 27 huyện thị thành phố, 637 xã phường, diện tích gần 12.000 ha với 3,5 triệu người, còn tới 7 trong số 62 huyện nghèo nhất nước. Trình độ dân trí và cán bộ, kinh tế - văn hóa xã hội rất khác nhau nên công tác Khuyến học, Khuyến tài, xây dựng XHHt gặp không ít khó khăn.

          Năm năm vừa qua (2006-2011) phong trào Khuyến học, Khuyến tài, xây dựng XHHT ở Thanh Hoá đã phát triển toàn diện, cả bề rộng và chiều sâu, có hiệu quả, đã tác động tích cực đối với phát triển giáo dục và kinh tế xã hội ở địa phương. Nhân dân ngày càng được hưởng lợi nhiều từ các hoạt động Khuyến học và đóng góp nhiều bài học kinh nghiệm với cả nước.

       Công tác truyền, vận động được đặt lên vị trí hàng đầu và được đặt biệt coi trọng nhằm tạo ra sự thống nhất cao về nhận thức để tạo ra sự đồng thuận xã hội cao về hành động. Với vai trò tham mưu của Hội Khuyến học, các cấp uỷ và chính quyền đã chủ trì triển khai các chủ trương, cơ chế, chính sách của TW và địa phương về Khuyến học, Khuyến tài, xây dựng XHHT đến các tổ chức, cán bộ, đảng viên và nhân dân. Hội đã phối hợp với nhiều ban ngành đoàn thể xây dựng các chương trình hành động triển khai tuyên truyền và tổ chức thực hiện đến cơ sở. Đặc biệt do phối hợp, cộng tác có hiệu quả giữa Hội với các Đài, báo ở Trung ương và địa phương nên đã có hàng trăm tin bài, phóng sự, chuyên trang, chuyên mục, nhiều cuộc truyền hình trực tiếp... cùng với tập san Khuyến học Đất Thanh và trang website của tỉnh Hội đã góp phần làm chuyển biến nhận thức của nhân dân về coi trọng sự học và nêu cao truyền thống hiếu học của quê hương.

       Qui mô tổ chức Hội và Hội viên tiếp tục phát triển; chất lượng ngày càng được nâng lên. Cán bộ Hội các cấp nói chung đều tâm huyết, trách nhiệm, tận tuỵ, sáng tạo, hết mình, tạo được uy tín và lòng tin đối với cấp uỷ, chính quyền và nhân dân.

       Toàn tỉnh có 987 Hội cơ sở, với 14.066 chi hội, 541.533 hội viên. Trong đó 55% số hộ có hội viên, 65% đóng hội phí, 43% được trao thẻ, 30% tổ chức Hội có quỹ thăm hỏi, khoảng trên 40% các tổ chức Hội xếp loại tốt. Phần lớn Hội viên đã tự giác và thường xuyên tham gia vào hầu hết các mặt hoạt động của Hội.

       Các cấp Hôi, nhất là Hội cơ sở đã biết lựa chọn những việc mà các nhà trường khó có điều kiện thực hiện tốt để hỗ trợ và tác động nhằm tạo thêm các yếu tố thuận lợi cho dạy tốt, học tốt, bao gồm: Góp phần duy trì và phát triển qui mô giáo dục: với các giải pháp ngăn chặn học sinh bỏ học, vận động học sinh đã bỏ học trở lại lớp, vận động trẻ khuyết tật ra lớp hoà nhập, vận dộng dạy thêm không thu tiền cho học sinh học yếu, kém, hoàn cảnh khó khăn...; Vận động các cơ quan, Doanh nghiệp, nhà hảo tâm ủng hộ tiền hoặc hiện vật để tăng thêm các điều kiện vật chất cho dạy và học như: vận động hiến tặng 2 ha đất đai, vận động ủng hộ 78 tỷ đồng xây trường, lớp học, nhà công vụ của giáo viên, trang thiết bị dạy học, bàn ghế, máy vi tính, sách giáo khoa, sách tham khảo... xây dựng quỹ Khuyến học để cấp học bổng cho học sinh, sinh viên nghèo, khen thưởng giáo viên, học sinh, sinh viên giỏi...; Tổ chức quản lí tự học và giáo dục học sinh ở Khu dân cư, bằng việc tổ chức: tiếng trống Khuyến học ở thôn bản, vận động gia đình xây dựng gọc học tập cho học sinh, xây dựng tủ sách Khuyến học cho học sinh đọc, tổ chức sinh hoạt Văn hoá - thể thao trong hè và giáo dục phòng chống TNXH ở Khu dân cư có kết quả tốt... 

        Nhờ những nỗ lực liên tục như vậy mà số trẻ 5 tuổi ra lớp mẫu giáo đạt 98% ; trẻ 6 tuổi ra lớp 1 đạt trên 99%. So với năm 2005, số học sinh bỏ học giảm đi 6 lần, số học sinh xếp loại hạnh kiểm yếu, kém giảm 40%, số học sinh có học lực khá giỏi tăng 1,5 lần, số học sinh xếp  học lực yếu kém giảm 45%, số học sinh đi học các trường nghề tăng 4 lần, học sinh CĐ, ĐH tăng 3 lần...; số học sinh đậu CĐ, ĐH vào loại nhiều nhất cả nước, trong đó có nhiều thủ khoa, á khoa, có nhiều giải quốc gia, quốc tế. Hội Khuyến học tỉnh còn lựa chọn được 150 học sinh đi du học Nhật bản theo phương thức vừa học vừa đi làm thêm.

       Các cấp Hội đã thường xuyên chăm lo việc học tập của người lớn bằng nhiều hình thức, trọng tâm là củng cố và nâng cao hiệu quả hoạt động của các TT HTCĐ. Hội đã phối hợp với Sở Giáo dục chỉ đạo, hướng dẫn và tập huấn cho cán bộ quản lí giáo dục, cán bộ Hội Khuyến học, cán bộ quản lí TT HTCĐ về công tác xây dựng kế hoạch hoạt động, xây dựng đội ngũ báo cáo viên và sử dụng bộ hồ sơ, sổ sách quản lí TT; tham mưu với tỉnh tháo gỡ cơ chế tài chính và phụ cấp cho cán bộ quản lí TT và hỗ trợ kinh phí mua sắm trang thiết bị cho các TT, chỉ đạo khai giảng các TT, tăng cường vai trò quản lí nhà nước của ngành giáo dục và phát huy vai trò nòng cốt của các cấp Hội Khuyến học... Nhờ vậy qui mô hoạt động được mở rộng, chất lượng của các TT được nâng lên rõ rệt. Trong 5 năm qua đã thu hút trên 7,5 triệu lượt người đến học; trong đó 3,1 triệu lượt người được chuyển giao kỹ thuật, công nghệ và trên 10 vạn lượt người được học nghề... Hội Khuyến học không chỉ  xã hội hoá được các lực lượng tham gia tổ chức hoạt động mà còn tạo các nguồn lực cho TT (5 năm đã huy động trên 77 tỷ đồng, trong đó nhà nước hỗ trợ 35 tỷ).

       Những hoạt động của các TT đang góp phần tích cực vào chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi, mùa vụ, du nhập các giống cây con mới, nhiều ngành nghề mới, nâng cao hiệu quả sản xuất, đưa năng suất cây trồng, vật nuôi lên cao hơn trước gắn với cánh đồng 50triệu/ha trở lên, với mở rộng kinh tế trang trại, chuyển dịch cơ cấu kinh tế, mở rộng sản xuất hàng hoá, tạo thêm nhiều việc làm mới, góp phần xoá đói giảm nghèo và phát triển kinh tế – xã hội ở từng nơi...

       TT HTCĐ đang là một mô hình giáo dục quan trọng giúp cho người dân thực hiện công bằng về cơ hội và điều kiện học tập, cần gi học nấy... góp phần đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực tại chỗ (nhất là nông dân), tạo tiền đề để xây dựng XHHT từ cơ sở. Nhờ những nỗ lực liên tục của Hội Khuyến học tỉnh mà đến nay UBND tỉnh đã ban hành tương đối đủ các cơ chế, chính sách cần thiết đối với TT HTCĐ, tạo điều kiện phát huy tác dụng và khẳng định vai trò của TT là một thiết chế giáo dục chung của cả hệ thống chính trị ở cơ sở.

       Phong trào xây dựng gia đình hiếu học, Khu dân cư, dòng họ hiếu học tiếp tục được nhân rộng và có chất lượng cao hơn; truyền thống hiếu học được khơi dạy, phát huy và phát triển mạnh mẽ. Phong trào đã được xã hội hoá cao, có cả vai trò chỉ đạo quản lí và tạo điều kiện của chính quyền các cấp; sự tham gia của MTTQ và các đoàn thể nhân dân. Các cấp Hội đã thực hiện tốt qui trình: đăng ký, bình xét, cấp giấy công nhận và mở đại hội tôn vinh.

       Sau 2 kỳ Đại hội gia đình hiếu học và 2 kỳ Đại hội Khu dân cư, dòng họ hiếu học toàn tỉnh hiện có 371.216 gia đình đăng ký và 239.228 gia đình hiếu học; 5.166 KDC đăng ký và 3.137 KDC hiếu học; 6.706 dòng họ đăng ký và 4.368 dòng họ hiếu học được công nhận.

       Phong trào đang góp phần nâng cao nhận thức của nhân dân về coi trọng sự nghiệp trồng người, chăm lo cho con cháu và người lớn học hành tốt hơn. Sự nghiệp quốc sách hàng đầu không chỉ còn ở tầm vĩ mô mà đang trở thành động lực trong mỗi gia đình, dòng họ, khu dân cư, cơ quan, doanh nghiệp và mỗi địa phương chăm lo việc học...

          Xây dựng quỹ Khuyến học để Khuyến học, Khuyến tài đã được xã hội hoá cao nên không chỉ đa dạng về loại hình quĩ mà còn phong phú về các hình thức vận động nên 5 năm qua có số lượng quỹ lớn, đạt trên 263 tỷ đồng, nhiều nhất cả nước.

           Quỹ Khuyến học đã giúp đỡ cho trên 19 vạn lượt học sinh, sinh viên khuyết tật, da cam, mồ côi, chính sách, học sinh ở vùng bị thiên tai, số có nguy cơ bỏ học và phần lớn học sinh, sinh viên thuộc các hộ nghèo (trong đó có nhiều suất học bổng từ 5 triệu đến 15 triệu/năm cho các sinh viên nghèo loại giỏi học hết khóa đại học) nên đã góp phần giảm nhanh số trẻ em bỏ học, thất học, tạo công bằng xã hội trong giáo dục; Đã thưởng cho trên 1,1 triệu lượt học sinh, sinh viên khá, giỏi, đạo đức tốt, giành phần thưởng lớn hơn để khuyến khích các tài năng trẻ, cho học sinh đỗ Thủ khoa vào Đại học, học sinh giỏi Quốc gia, Quốc tế và hơn 46.000 lượt giáo viên giỏi nên động viên khích lệ kịp thời giáo viên, học sinh, sinh viên vươn lên trong giảng dạy và học tập.

          Hội Khuyến học các cấp, nhất là Hội Khuyến học tỉnh đã dày công tham mưu nên hầu hết các mặt hoạt động Khuyến học, khuyến tài, xây dựng xã hội học tập ở Thanh Hoá đều có chủ trương của cấp uỷ (2 Chỉ thị, 1 Quyết định, hnàg chục văn bản chỉ đạo) và thể chế của chính quyền (2 Chỉ thị, 1 Nghị quyết, trên 15 Quyết định và hàng chục văn bản chỉ đạo) cùng với hơn 50 văn bản tham mưu, chỉ đạo, hướng dẫn, phối hợp hành động của các ban, ngành, đoàn thể. Từ đó cấp huyện đã cụ thể hoá thành các chỉ thị, nghị quyết, chương trình hành động... cùng với sự vận dụng, sáng tạo, cụ thể ở mỗi xã, phường, thị trấn nên bước đầu tạo ra một sự đồng bộ, thống nhất trong thực hiện, tạo ra một mặt trận rộng rãi đẩy mạnh phong trào Khuyến học.

          Tuy nhiên, sự phát triển về qui mô và chất lượng chưa đồng đều giữa khu vực cơ quan, doanh nghiệp và địa bàn dân cư; giữa các vùng, miền, huyện, xã; có nơi hiệu quả đạt được còn thấp, thậm chí còn hình thức. Công tác phối hợp, liên kết các lực lượng vẫn còn hạn chế. Các Trung tâm học tập cộng đồng chưa đáp ứng được hết các nhu cầu học tập của nhân dân. Các trung tâm ở đô thị hoạt động còn lúng túng, hiệu quả thấp. Các Trung tâm ở vùng cao, cùng khó còn gặp nhiều khó khăn. Việc gắn kết giữa xây dựng xã hội học tập với phát triển kinh tế và xây dựng đời sống văn hoá còn chưa nổi bật.

          Những thành công của Hội Khuyến học Thanh Hoá trong 5 năm qua là nhờ đã thường xuyên tổ chức hoạt động toàn diện nhưng có trọng tâm, trọng điểm; vừa chỉ đạo diện rộng lại vừa chỉ đạo điểm gắn với xây dựng các mô hình, điển hình và tổng kết rút ra các bài học kinh nghiệm từ thực tiễn để rồi nâng lên thành bài học tổng quát là: “Tiêu chí hoá, mô hình hoá, xã hội hoá và thể chế hoá”trong các hoạt động Khuyến học, Khuyến tài, xây dựng XHHT. Từ đó, có thể nêu thành 5 bài học kinh nghiệm cụ thể sau đây:

          Thứ nhất: Bài học lớn nhất là phát huy sức mạnh tổng hợp: Biết thường xuyên, tranh thủ sự lãnh đạo của các Cấp uỷ Đảng, sự chỉ đạo và tạo điều kiện của các cấp chính quyền; sự phối hợp, liên kết của Uỷ ban mặt trận tổ quốc tỉnh và các ban, ngành, đoàn thể, các lực lượng xã hội, các Doanh nghiệp...; Sự ủng hộ và tham gia của đông đảo các tầng lớp nhân dân để xây dựng và phát triển phong trào thành sự nghiệp của toàn Đảng, toàn dân.

          Hai là:  Luôn đặt lên vị trí hàng đầu và đặc biệt coi trọng công tác tuyên truyền, vận động, khai thông nhận thức nhằm tạo ra sự nhất trí cao về chính trị, tình thần và sự đồng thuận cao trong xã hội về hành động.

          Ba là: Đặt cao việc thường xuyên củng cố phát triển tổ chức Hội cả về số lượng và chất lượng để đủ sức thực hiện vai trò nòng cốt. Đặc biệt phải coi trọng đổi mới phương thức hoạt động: Chủ động vạch chương trình dài hạn, ngắn hạn, xác định rõ nhiệm vụ trọng tâm để dồn sức chỉ đạo, không ngồi chờ đủ điều kiện rồi mới triển khai mà phải vận động, tham mưu, liên kết, tạo ra lực lượng, các cơ hội và điều kiện để hoàn thành những nhiệm vụ đặt ra.

          Bốn là: Cán bộ có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Cán bộ nào thì phong trào ấy. Phải dày công xây dựng đội ngũ cán bộ, bằng việc tham mưu lựa chọn đúng người, đúng việc; vừa động viên, khích lệ, biểu dương, khen thưởng kịp thời vừa bồi dưỡng, tập huấn, nâng cao nhận thức và trình độ, năng lực (kể cả bằng bài học từ thực tiễn)  đồng thời tham mưu giải quyết hợp lý các chính sách, chế độ và các điều kiện hoạt động cần thiết... 

          Năm là: Phải kiên trì, năng động, sáng tạo, thường xuyên và dày công làm tốt công tác tham mưu, tư vấn, phản biện; tạo được độ tin cậy cao để cấp uỷ, chính quyền ban hành có hệ thống và nhất quán các chủ trương, cơ chế, chính sách về khuyến học, khuyến tài, xây dựng xã hội học tập và tạo các điều kiện thuận lợi cho Hội hoạt động. 

                                                                Nguyễn Đình Bưu, Chủ tịch Hội KH Thanh Hóa