Chúng ta đều biết, nguồn lực tài chính cho công tác y tế trường học (YTTH) hiện nay ở nước ta nếu theo văn bản, hầu như duy nhất là dựa vào thông tư số 14/2007/TT-BTC (Hà Nội, ngày 8 tháng 3 năm 2007 (xem mục I.1) (1), mà "Đối tượng thực hiện thông tư này là các cơ sở giáo dục công lập thuộc hệ thống giáo dục quốc dân theo quy định của Luật Giáo dục (sau đây gọi tắt là cơ sở giáo dục)".

Trong khi đó, chúng ta thấy, hoạt động YTTH của các cơ sở giáo dục công lập thuộc hệ thống giáo dục Quốc dân ở nước ta những năm qua phải có sự giúp đỡ rất tích cực của ngành y tế, nhưng ngành y tế lại không phải là đối tượng thực hiện thông tư số 14/2007/TT-BTC của Bộ Tài chính.

Xem qua thông tư số 14/2007/TT-BTC của Bộ Tài Chính, người đọc dễ nghĩ, đối với ngành Giáo dục Đào Tạo (GDĐT) đó là văn bản hợp lý và có thể đã đáp ứng đúng về nguồn kinh phí sử dụng cho công tác YTTH tại các cơ sở giáo dục hiện nay ở Việt nam. Nhưng chúng ta đều đã thấy, 8 năm qua, từ khi thông tư số 14/2007/TT-BTC của Bộ Tài Chính ra đời cho đến nay, công tác YTTH tại các cơ sở giáo dục trong nước ta vẫn đang gặp khá nhiều khó khăn trong hoạt động (*), nhất là về kinh phí. Tại các Hội nghị toàn quốc triển khai công tác YTTH năm 2015 và qua thực tế thực hiện công tác giám sát hoạt động YTTH hàng năm tại các tỉnh phía Nam, chúng tôi nhận thấy, các cơ sở giáo dục ở nước ta hiện nay hầu như chỉ khai thác duy nhất nguồn kinh phí được để lại từ quỹ khám chữa bệnh bảo hiểm y tế tự nguyện của đối tượng học sinh, sinh viên theo quy định hiện hành cho hoạt động YTTH. Mọi năm, có nơi được trích lại cho hoạt động YTTH là 15 - 20%, nhưng năm nay 2015, như phản ánh của cơ sở giáo dục tỉnh Quảng Ninh tại hội nghị tại Đà Nẵng, khoản này chỉ hiện chỉ còn được trích lại là khoảng 7%. Còn hai nguồn tiền theo thông tư này, cơ sở giáo dục được phép sử dụng kinh phí cho công tác YTTH, đó là nguồn ngân sách Nhà nước bố trí trong chi sự nghiệp giáo dục và đào tạo hàng năm của các cơ sở giáo dục theo phân cấp ngân sách hiện hành và nguồn tài trợ của các tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước hoặc nguồn thu hợp pháp khác (nếu có) thì hầu như không mấy đơn vị GDĐT khai thác được và thực tế, hầu như rất hiếm các cơ sở giáo dục tại các tỉnh có được kinh phí YTTH từ những nguồn này, có chăng, đó chỉ là một số tỉnh có sự phối hợp liên ngành Y tế - Giáo dục để có được những đề án YTTH cho địa phương mình, ví dụ như thời gian qua, ở phía Bắc có Hà Nội, phía Nam là các tỉnh có đề án công tác YTTH như tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu, tỉnh Lâm Đồng (2). Như vậy, nếu dựa vào thông tư số 14/2007/TT-BTC của Bộ Tài chính, đối tượng thực hiện thông tư này chỉ duy nhất là các cơ sở giáo dục công lập thuộc hệ thống giáo dục Quốc dân theo quy định của Luật Giáo dục và nếu sử dụng kinh phí qua thông tư này có hiệu quả thì ngành GDĐT phải chủ động xây dựng kế hoạch hoạt động YTTH và kế hoạch tài chính tương ứng để đáp ứng thiết thực cho công tác YTTH hàng năm của đơn vị mình.

Còn ngành y tế, khi hoạt động YTTH thì ngành y tế hoạt động từ nguồn kinh phí nào? Những năm qua, ngoài nguồn tài chính của dự án liên ngành Y tế - Giáo dục 5 năm (2010 – 2015) với tên gọi “Dự án truyền thông nâng cao năng lực y tế trường học” thì kinh phí ở đâu cho ngành y tế dự phòng từ trung ương xuống địa phương tại các tỉnh hoạt động YTTH khi họ không thể dựa vào thông tư số 14/2007/TT-BTC của Bộ Tài chính để xây dựng kế hoạch hỗ trợ công tác YTTH cho ngành GDĐT? Theo chuyên gia y tế học đường, Thạc sĩ, bác sĩ  L.V.T, khoa Vệ sinh và Sức khỏe Trường học -Viện Sức khỏe nghề nghiệp và Môi trường – Bộ Y tế, thì các Trung tâm Y tế dự phòng tỉnh (TTYTDP) nếu muốn xây dựng kế hoạch tài chính cho đơn vị mình thì phải dựa vào quy định chức năng, nhiệm vụ của Trung tâm tại điểm c, điểm e, khoản 4, điều 8 (Ban hành kèm theo Quyết định số 05/2006/QĐ-BYT ngày 17 tháng 01 năm 2006 của Bộ trưởng Bộ Y tế). Trên thực tế, hàng năm, chúng tôi thấy, việc xây dựng kế hoạch cho công tác YTTH của ngành Y tế dự phòng tại các tỉnh hiện nay vẫn thiếu hẳn chỗ dựa về văn bản pháp quy tương tự như thông tư số 14/2007/TT-BTC của Bộ Tài chính đã dành cho ngành GDĐT. Các năm qua, chúng tôi nhận thấy, TTYTDP tỉnh muốn có kinh phí cho hoạt động YTTH là phần nhiều, khoản này được điều chuyển từ nguồn khác của công tác y tế dự phòng chuyển qua và TTYTDP các tỉnh, thành đã dùng kinh phí hoạt động này để hàng năm giúp cho ngành GDĐT triển khai khám sức khỏe định kỳ cho học sinh, triển khai đo kiểm, đánh giá môi trường trường học. Tuy nhiên, ở nhiều nơi, ngành GDĐT cũng trích một phần bảo hiểm y tế của học sinh để chi trả cho hoạt động này, góp phần giảm bớt gánh nặng chi phí cho ngành y tế.

Vậy còn nguyên nhân nào nữa làm cho công tác YTTH của ngành Giáo dục đào tạo (GDĐT) cho đến giờ vẫn ở tình trạng còn nhiều bất cập? Cái gọi là “hệ thống y tế ngành” của ngành GDĐT thực ra vẫn khấp khểnh, nguồn lực theo thông tư số 14/2007/TT-BTC của Bộ Tài chính cho công tác này tuy có quy định nhưng ngành GDĐT hầu như không có “bộ tham mưu” giúp Bộ GDĐT và ngành mình dùng văn bản này để xây dựng kế hoạch hoạt động YTTH và kế hoạch tài chính tương ứng cho công tác này? Thực tế lâu nay, họ chỉ khai thác rất hạn hẹp nguồn kinh phí được để lại từ Quỹ khám chữa bệnh bảo hiểm y tế tự nguyện của đối tượng học sinh, sinh viên, chính bởi vậy, cứ đến mỗi cuối năm, Quỹ bảo hiểm y tế của học sinh ở nhiều tỉnh, thành phố đều cho biết, thường là có “kết dư” rất lớn, trong khi hoạt động YTTH của ngành GDĐT lại đang có rất nhiều khoản cần chi nhưng không có tiền để chi dùng (!). Chúng tôi nhận thấy, công tác YTTH đúng là nhiệm vụ của ngành GDĐT. Nhưng do hiện nay, ngành GDĐT vẫn chưa có “bộ tham mưu” là “bộ máy y tế cho ngành mình” như bao y tế ngành khác (ví dụ các đơn vị như ngành Bưu chính viễn thông, ngành Giao thông vận tải, ngành Xây dựng, ngành Nông nghiệp, ngành Công nghiệp, ngành Dầu khí, Lâm nghiệp, Biển…là đều là những ngành có “y tế ngành”). Bởi vậy, hoạt động YTTH của ngành GDĐT đã không hoạt động y tế một cách bài bản, chuyên nghiệp cả về phương diện tổ chức, về cơ sở vật chất, về quỹ lương theo biên chế, do vậy, bộ máy YTTH của ngành GDĐT hiện nay ở nước ta là rất không có hệ thống, thiếu nhân lực chuyên nghiệp và nhân lực nếu có cũng không ổn định. Hiện nay và tương lai, ngành y tế từ trung ương xuống địa phương vẫn đã và đang có các hoạt động hỗ trợ y tế với các ngành, trong đó có YTTH của ngành GDĐT, chỉ khác một điều, khi đến với “y tế các ngành”, y tế các ngành sẽ tác nghiệp khá bài bản với ngành Y tế, còn với ngành GDĐT, sự tác nghiệp phối hợp này là rất hạn chế.

Tóm lại, chúng tôi kiến nghị, trước mắt, để triển khai tốt hơn công tác YTTH về “chính sách, kế hoạch, áp dụng và phạm vi áp dụng” thì cần phải có sự điều chỉnh lại thông tư số 14/2007/TT-BTC, đó là bổ sung thêm đối tượng thực hiện thông tư này, đối tượng đó còn là “Các cơ sở y tế công lập của ngành y tế có thực hiện công tác YTTH”. Về mặt lâu dài, ngành GDĐT cần phải “có bộ máy y tế ngành” cho ngành mình, nếu làm được, có lẽ đó sẽ là điểm khắc phục có ý nghĩa đột phá vào “mắt xích” có thể được xem là nguyên nhân đã gây nên lỗi hệ thống cho công tác YTTH của ngành GDĐT hiện nay ở nước ta.

Bs CKII Nguyễn Doãn Thành
Viện Y tế Công cộng TP HCM – Bộ Y tế

(*) Ghi chú: a)    Khó khăn chung: Về nhân lực, về lập kế hoạch, về tài chính cho hoạt động b)    Khó khăn cụ thể: -    Về nhân sự chuyên môn: thiếu người và không có người đủ năng lực tham mưu và lập kế hoạch hoạt động, kế hoạch tài chính cho HIệu trưởng -    Về lập kế hoạch: không lập được kế hoạch hành động (do nhân sự không có chuyên môn y tế, không lập được kế hoạch triển khai công việc, không phối hợp cán bộ y tế để lập kế hoạch ...) -    Về tài chinh: khó khăn về nguồn tài chính cho hoạt động YTTH: do thông tu 14 chỉ áp dụng cho ngành giáo dục, còn ngành y tế cần tiền cho công tác YTTH thì không có tiền để triển khai công việc (Xây dựng kế hoạch hàng năm để kiểm tra, thanh tra, giám sát môi trường trường học, kiểm tra sức khỏe học sinh, đào tạo, nghiên cứu về dự phòng trong lĩnh vực YTTH. Mặt khác, nguồn từ BHYT học sinh thì ngày càng giảm, chỉ còn khoảng 7%, trước kia là 15-20%. Tài liệu tham khảo 1.    http://download123.vn/tailieu-thong-tu-14-2007-tt-btc-huong-dan-su-dung-kinh-phi-thuc-hien-cong-tac-y-te-trong-cac-20822-download.aspx) 2.    Bộ Y tế - Cục Y tế dự phòng “Hội nghị tổng kết hoạt động y tế trường học năm 2014 và triển khai kế hoạch 2015”